برداشت
زمان برداشتن خرما
حداقل می توان دو مرحله جداگانه برای برداشت خرما تعیین نمود که یک زمان آن در میانه فصل و هنگام دیگر در پایان فصل برداشت می باشد . مرحله ای از رشد خرما که این میوه در طول آن قند ذخیره می کند در میان انواع خرماها تفاوت دارد در مورد خرمای " دیگلت نور " به نظر می رسد که این مرحله در هنگام نرم شدن خرما و آنگاه که نیمی از خرما از بخش بالایی به طرف انتهایی آن نرم میشود ، آغاز می گردد . ولی در مورد خرمای " برهی " انباشته شدن قند هنگامی به کمال می رسد که نخستین لکه های شفاف و روشن بر روی پوست آن آشکار شود و بین هنگامی است که خرما مرحله ی رسیدگی خود را می گذراند . در خصوص خرمای " مکتوب " انباشته شدن قند هنگامی کامل می شود که 15 درصد از سطح آن شفاف شده باشد و در مورد خرمای " خضراوی " نیز ذخیره شدن قند تا هنگامی که خرما به خوبی می رسد و به رطب کامل تبدیل می شود ، ادامه می یابد . و در همین زمان ممکن است از ریزش باران ، هجوم حشره ها ، انواع بیماریها یا علت های دیگر به خرما آسیب رسد .
خرمای " دیگلت نور " را نباید پیش از آنکه نرم شده و رنگ آن کهربایی یا سبز مایل به زرد شده باشد ، برداشت کنند . میوه های این نمونه ، توانایی انبار شدگی بیشتری نسبت به نمونه های دیگر دارد و این در حالتی است که یک حلقه قرمز رنگ یا بنفش در بخش انتهایی میوه خرما پدیدار می شود و در این حالت اگر خرما بر درخت باقی گذارده شود حلقه رنگین انتهای آن با گشت زمان ناپدید خواهد شد و خرما به مرحله بلوغ کامل خواهد رسید . برای دستاوری و برداشت خرمای " حلاوی " باید این فرصت ایجاد شود که این رقم خرما به مرحله ی نرم شدگی و رسیدگی برسد . ولی خرمای رقم" مکتوب " را می توان تا زمانی بر درخت باقی گذارد که بین 10 تا 25 درصد از سطح آن شفاف شده باشد . هر رقم خرما را بهتر است در روزهای پایانی فصل برداشت آن ، و در حالی که به مرحله کامل نرسیده باشد ، برداشت کنند و دستاوری آن در روزهای اول فصل برداشت ، توصیه نمی شود .
عوامل موثر بر زمان برداشت خرما
باران : ریزش باران موجب پارگی و ترکیدگی پوست خرما می شود و در نتیجه فعالیت میکروبی در این شرایط افزایش خواهد یافت و خسارت سنگین و جبران ناپذیری به بار خواهد آمد .
حشرات : تأثیر یورش های حشرات بر روی محصول خرما از هر سال تا سال دیگر تغییر می کند و می تواند انگیزه ای برای برداشت این محصول باشد و نخل داران را تشویق کند تا خرما را پیش از رسیدگی کامل برداشت کنند ، زیرا که هجوم حشرات می تواند نشان از بلوغ خرما و آسیب دیدگی احتمالی آن از باران باشد . هجوم حشرات را در این هنگام می توان به وسیله سمپاشی و با استفاده از حشره کش ها کاهش داد .
رطوبت : کاهش رطوبت خرما ، عوامل دیگری نیز در روند بالغ شدن خرما ، می توانند موجب بروز ضایعاتی در خرما گردند . از مهم ترین آن می توان قارچ ها ، مخمرها و باکتری های زیان آور را نام برد .
عملیات برداشت خرما
تعداد دفعات برداشت محصول خرما ، می تواند بر میزان محصول و کیفیت آن تأثیر گذارد . تعداد دفعات برداشت خرما با شرایط آب و هوایی و ویژگی های فصل برداشت آن رابطه دارد . هرچه هوای فصل برداشت محصول خرما گرمتر و رطوبت هوا کمتر باشد ، تعداد دفعات خرما چینی کمتر خواهد شد . در صورتی که فصل برداشت خرما زیاد گرم و خشک نباشد لازم است که فاصله تعداد دفعات برداشت محصول کوتاه باشد تا بدین وسیله از پوسیدگی ، تخمیر و هجوم حشرات ممانعت شده و یا آن را به کمترین میزان کاهش داد .
عملیات پس از برداشت
الف – دود دادن و ضد عفونی خرما : به منظور پیشگیری از آسیب حشرات ، پس از برداشت خرما آن را دود می دهند . برای انجام این کار ، به اتاقک های ویژه ای نیاز است ، به گونه ای که در برابر ماده گازی شکل غیر قابل نفوذ باشد .اتاقک ها باید طوری ساخته شوند که بتوان آن ها را در سردترین روزهای سال نیز گرم نگاه داشت زیرا خرما باید در دمای 16 درجه سلسیوس ضد عفونی گردد . شناخته شده ترین ماده گازی شکل برای ضد عفونی کردن و دود دادن خرما گاز " متیل برومایر " است .
ب – پاکیزه سازی خرما : در حال حاضر برای پاکیزه سازی از وسایل شستشو دهنده استفاده میشود و خرما به کمک این وسایل پاکیزه میگردد. پیش از فرستادن خرما به طرف این شستشو دهنده ها ، خاشاک و مواد اضافی، از آن جدا میشود و برای این عمل ، خرما را از روی میله هایی که به دور خود می چرخند عبور می دهند . شستشو دهنده ها ممکن است دارای برس های چرخان و مرطوبی باشند که رطوبت آن همراه با مواد شوینده باشد . در روش دیگر ماده ی شوینده را با پاشیدن آب از خرما جدا میسازند .
پس از پاکیزه سازی خرما ، برای جداسازی رطوبت از خرمای پاکیزه ، روش های مختلفی به کار گرفته میشود . که با استفاده از این روش ها آب اضافی از خرما جدا میشود . ارقامی از خرما را که در پایان این مرحله دارای آب اضافی باشد ، در اتاق های خشک کننده ی مخصوص پهن میکنند . اگر سطح خرمای بسته بندی و درجه بندی شده دارای آب اضافی باشد ، آن را بر روی تسمه نقاله و از برابر هوای پرفشار عبور میدهند .
ج – جداسازی خرما : پس از پاکیزه سازی ، باید بلافاصله عمل جداسازی خرما انجام شود . با استفاده از این عمل ارقام خرمای بازارپسند و یک دست ، از خرمای نامرغوب جدا میشود . نخستین مرحله برای جداسازی رقم خرمای مرغوب از ارقام دیگر بدین صورت میباشد که رقم بالغ و خوش خوراک را که دارای بافت گوشتی بسیار خوبی است ، از ارقام دیگر جدا میشود . پس مرحله ی دیگر جداسازی آغاز میشود . بدین صورت که هر یک از ارقام جداشده ، با توجه به رنگ بافت بخش خوراکی ، اندازه و مقدار رطوبت آن از نمونه های دیگر جدا میشود
د) – درجه بندی خرما : به طور کلی خرما پس از برداشت ، دوبار درجه بندی میشود . بار اول در نخلستان و بار دوم در طول عملیات در کارگاه های بسته بندی انجام میشود .عملیات درجه بندی بر اساس رنگ ، اندازه خرما ، میزان آلودگی به حشرات ، امراض فیزیولوژیک ، رطوبت و سایر عوامل دیگر صورت میگیرد . هدف اصلی این عملیات ، جدا کردن خرماهای ناسالم و صدمه دیده ، جداکردن محصول خرما از نظر درجه رسیدگی و از نظر اندازه میباشد .
خشک کردن خرما : خشک کردن، عبارت است از خارج سازی قسمتی از آب موجود در خرما که با استفاده از دما و تحت شرایط کنترل شده، انجام می گیرد . هدف از انجام این عمل، بالا بردن زمان نگهداری محصول با کاهش فعالیعت آبی می باشد . خشک کردن مانع رشد میکروارگانیزم ها و فعالیت آنزیم ها و همچنین موجب کاهش حجم و وزن می گردد . این عمل، حمل ونقل و انبارداری را آسان تر نمود و هزینه ها را کاهش داده می شود .
مرطوب سازی خرما
اساساً مرطوب سازی خرما بدین دلیل انجام می شود که بافت خرما را نرم و دلپذیر سازند . این روش را با آب رساندن به خرما می توان به آسانی انجام داد، ولی ممکن است لازم شود که بافت های فیبری خرما را نیز نرم نمایند . به طور کلی در اکثر موارد، هر دو روش به کار گرفته می شود . ارقامی از خرما بخصوص آنهایی که نرم می باشند و به دلیل باقی ماندن طولانی مدت بر روی درخت، به طور کامل رسیده اند و سپس خشک وسفت شده اند و یا محصولی از خرما که پس از برداشت در مکانی خشک انبار گردیده است را می توان به سهولت و با افزودن رطوبت، نرم و قابل مصرف ساخت .
انبار کردن و نگهداری خرما
محصول خرما پس از برداشت به منظور ضد عفونی، درجه بندی و بسته بندی به کارگاههای بسته بندی حمل می گردد . انبارهای نگهداری خرما باید حداقل دو هفته پیش از انبار کردن خرما، ضدعفونی، پاکسازی و عاری از آلودگی شوند و خرماهای از قبل مانده که منبع آلودگی می باشند از انبار خارج شوند، کف، دیوارها، سقف و در پنجره انبارها باید سم پاشی شوند و این انبارها باید کاملاً از تمام خوردهای محصولات باقی مانده، بخصوص تکه های خرما عاری و تمیز شوند . بسیاری از کنه های انباری می توانند، آفات خطرناکی برای میوه خرمای انبار شده باشند، ولی در مقایسه با سایر آفات، آلودگی به وسیله کنه ها در خرما کمتر است.
برخی از فرآورده های خرما
خرما معمولاً به صورت میوه تازه و به شکل اصلی مورد استفاده قرار می گیرد، در حالی که این میوه معقوی مقدار زیادی قند و هسته است که بهره برداری و استفاده صنعتی از آن اقتضا می نماید .
الف- شهد خرما(عسل خرما) :محتوی کلیه مواد قابل حل خرما می باشد و در صنایع نوشابه سازی، شکلات سازی، بستنی سازی، در تهیه مارمالاد و آبنبات و همچنین در قنادی کاربرد دارد .
ب- قند مایع خرما : شربت تصفیه شده مخلوطی از انواع قند یعنی گلوکز، فروکتوز، ساکاروز و... می باشد .
ج- شیره خرما : شیراب است که از قسمت گوشتی خرما تهیه می شود و مصرف خوراکی دارد .
د- سرکه خرما : سرکه خرما از تخمیر خرماهای له شده در آب به دست می آید .
ه- مخمرهای خوراکی : از شیره خرما می توان مخمر تولید کرد .
عوامل موثر بر کاهش کیفیت خرما
الف) سیاه شدگی سر خرما
یکی از عواملی که ممکن است موجب کاهش کیفیت خرما شود، پیدایش حالت خشک شدگی خرما است که درست پیش از آغاز مرحله « خلال» ، در اثر فراوانی مقدار رطوبت محیط در خرما به وجود می آید .
خشک شدگی خرما، موجب تیرگی رنگ، شکنندگی پوست و سخت شدگی گوشت سر خرما می شود و در بری مواقع نیز ممکن است با کاهش قند خرما و پایین آمدن کیفیت آن توام گردد . در صورتی که آسب وارده بیش از این باشد، موجبات چروکیدگی خرما نیز فراهم خواهد شد . خرمای رقم «دگیلت نور» خصوصاً در اثر این پدیده دچار آسیب می گردد .
ب- فلس شدن خرما :
پیدایش فلس های سیاه رنگ و فرورفته در بخشی از میوه خرما، موجب تغییر رنگ و حالت آن می شود . این حالت «فلس شدن » نام دارد و در ناحیه سر خرما و یا در کناره های آن آشکار می شود . نمای ظاهری خرما در این حالت نشان می دهد که خرما در محیطی با دمای زیاد قرار گرفته است، ولی دلیل اصلی پیدایش این آسیب تا کنون مشخص نگردیده است .
ج- جداشدگی یا پف کردگی پوست خرما :
این حالت فقط در انواع رسیده خرما دیده می شود و بروز آن ناشی از حساسیت خرما می باشد . جداشدگی یا پف کردگی پوست خرما، در طول رسیدن این میوه گسترش می یابد و امکان دارد در هنگام مراقبت یا خشک کردن خرما نیز افزایش یابد . این حالت موجب تنزل کیفیت خرما می شود و چنانچه باعث سخت شدن پوست خرما گردد مشکلات دیگری را نیز بدنبال خواهد داشت .
خواص درمانی خرما
- خرما سرشار از آهن می باشد. آهن موجب کاهش فشار خون می شود و در ضمن فعالیعت جسمانی و روانی فرد را تامین می نماید . وجود آهن برای خون حیاتی بوده زیرا رنگریزهای قرمز هموگلوبین خون را می سازد و نیز در انتقال اکسیژن از ریه به بافتها کمک می کند . نقش آهن همچنین در متابولیسم بدن بسیار مهم است و از بروز کم خونی جلوگیری می کند .
- در کشورهای خاورمیانه اغلب خرما را در شیر حرارت داده و به زنان باردار تجویز می شود.
-2 تا3 عدد خرمای تازه و له شده را در آب جوش بیندازید، بعد آن را هم زده و بنوشید، این مخلوط برای دل درد قابل استفاده است.
- تغذیه خرما از سرطان کولون معده و غیره جلوگیری می کند.
- تغذیه خرما با یک لیوان شیر قبل از خواب موجب آرامش بیشتر و راحت تر خوابیدن هر فرد می شود.
- از خرما برای تهیه ماسک برای پوست چرب نیز بهره می گیرند، زیرا خرما حاوی تیامین و ریبوفلاوین می باشد، از این ماسک هر ماه یک الی دو بار استفاده می کنند.
- خرما از ناراحتیهای تنفسی به ویژه برای تنگی نفسی آسم مفید است.
- از آنجا ئیکه خرما حاوی فیبر می باشد لینت آور بوده و از یبوست جلو گیری می کند.
- روستاییان جنوب به ویژه نخل کاران، خرمای کوبیده و له شده را بر روی قسمتی از بدن انسان که آسیب دیده و یا زخم شده و یا دمل پیدا کرده گزارده و سپس آنرا می بندند. پس از مدت کوتاهی محل زخم التیام پیدا می کند .
- از آنجا ئیکه خرما غنی از آهن است با تغذیه آن می توان از بلع دشوار، بی اشتهایی و مشکلات غده آردنال که در اثر کمبود آهن در خون به وجود می آید، جلوگیری نمود.
- هر100 گرم خرما حاوی648 میلی گرم پتاسیم می باشد که در طول عمر انسان نقش بزرگی به عهده دارد.
- خرما دارای ویتامینB1 می باشد که وجود آن برای هضم هیدروکربنها و سلامتی جسم، اعصاب و داشتن روحیه خوب بسیار ضروری است.
- خرما دارای رتینول یا ویتامین A است که محلول در چربی بوده که انسان را از بیماری شب کوری در امان نگه می دارد.
- افرادی که مبتلا به دیابت هستند می توانند از خرما استفاده کنند.
- خرمای پر فیبر برای بیمارانی که از چربی خون و چاقی رنج می برند مفید است.
صادرات
وضعیت حاضر در رابطه با وضعیت تولید و صادرات خرما
مطالب زیر در رابطه با وضعیت تولید و صادرات خرما، از برخی از روزنامه های کثیرالانتشار کشور عیناً درج می شود .
- سرویس اقتصادی: نخستین پایانه تخصصی صادرات خرما در منطقه ویژه اقتصادی ارگ جدید ایجاد شد
- همزمان با برگزاری بزرگترین همایش توسعه صادرات خرما، اولین محموله صادراتی شامل 20 تن رطب مضافتی بم از گمرک منطقه ویژه اقتصادی ارگ جدید، به لبنان ارسال شد.
- با توجه به اهمیت صادرات خرما و تاکید وزیر صنایع، مرکز کنترل کیفیت و استاندارد شرق استان کرمان برای بازرسی کالاهای صادراتی بخش کشاورزی، به ویژه خرما، در کنار منطقه ویژه اقتصادی ارگ جدید تاسیس شد
آقای ... مدیر عامل منطقه ویژه اقتصادی ارگ جدید گفت :
بخش کشاورزی منطقه ویژه اقتصادی ارگ جدید، برنامه تولید12 هزار تن رطب مضافتی بم در سال را با استفاده از پیشرفته ترین روش های آبیاری در کویر دنبال می کند .
نامبرده عمده ترین موانع توسعه صادرات خرما را کمبود امکانات بسته بندی ، سردخانه ،نیروی انسانی متخصص ، کم آبی برخی نخل ستان ها ، پایین بودن قیمت خرید ، کمبود ظرفیت صنایع تبدیلی ، گرانی ماشین آلات ، عدم مبارزه با آفات و نا آشنایی کشاورزان و صادرکنندگان خرما با مسائل تولید و صادرات این محصول اعلام کرد .
به گفته ی آقای ...در بخشی از توصیه نامه ی همایشی آمده است که برای صادرات خرما لازم است ،مرکز توسعه صادرات ایران با استفاده از شبکه اینترنت ، اطلاعات روز را در اختیار صادرکنندگان قرار دهد و گمرک ایران انبارهای مناسب در پایانه های مبادی خروجی تاسیس کند تا صادرات با سهولت انجام شود . همچنین استفاده از این محصول به عنوان تغذیه رایگان در مدارس ، تعیین نرخ تضمینی و متولی برای خرید خرما ، ایجاد صنایع بسته بندی و امکانات سردخانه ای برای توسعه ی صادرات خرما از دیگر نکات مورد تاکید همایش مذکور بود.
منابع
۱ـ راهنمای خرما کاشت ، داشت و برداشت چاپ دوم با تجدید نظر . معاونت تولیدات گیاهی نویسنده : حسین پژمان
۲ـ اباذر پور ، م. ۱۳۷۷ بررسی و تعیین مناسب ترین زمان گرده افشانی در خرمای مضافتی . گزارش نهایی طرح تحقیقاتی انتشارات موسسه تحقیقات خرما و میوه های گرمسیری کشور
۳ـ باب المراد، م ۱۳۷۰ آزمایش نسبت برگ و خوشه بر روی عملکرد و کیفیت خرما رقم مضافتی در جیرفت. نشریه نتایج طرحهای تحقیقات خرما انتشارات موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر
۴ـ روحانی ،ا ۱۳۷۶. خرما چاپ اول انتشارات مرکز نشر دانشگاهی تهران
5- سیف کردی ، علی اکبر ، فرآیندهای تبدیلی خرما ، وزارت کشاورزی ، سال 1373 .
6- گزارش طرح پژوهشی ، بررسی چگونگی تمیز و آماده سازی خرما جهت بسته بندی ، وزارت کشاورزی سال 1373 .
7- خرما و هزار و یک فایده . نشریه استاندارد . شماره 54 . اسفند 1374 .
8- خرما میوه شاه و گدا . نشریه به کام . شماره هجدهم . سال دوم . فروردین 1371 .
9- فلاحی ، مسعود . رشد ، نمو ، دستاوری و بسته بندی خرما ، چاپ اول . انتشارات با رناوا . سال 1375 .
