طبقه بندی گیاه شناسی درخت خرما
نخل خرما از گیاهان تک لپه ای خانواده نخل ها است این خانواده ۲۰۰ جنس و ۱۵۰۰ گونه دارد بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری آفریقا و جنوب آسیا می باشد.یکی از این گونه ها نخل خرمای معمولی phoenix dactylifera است.
خرما گیاهی چند ساله و دو پایه است یعنی گل های نر و ماده روی پایه های جداگانه قرار دارد از نظر تولید میوه عمر اقتصادی نخل خرما حدود ۴۰ سال است.
از لحاظ نیازهای اکولوژیکی خرما محصول نقاط حاره است اگر چه در نقاط نیمه گرمسیری نیز کشت شده است رشد خرما در نقاطی میسر است که دارای زمستان معتدل و تابستان گرم و خشک برای رسیدن میوه باشد و مدت ۷ـ۵ ماه از زمان گرده افشانی تا برداشت میوه باران یا رطوبت بیش از اندازه وجود نداشته باشد
عوامل آب و هوایی ، خاک، آب، توپوگرافی از جمله عوامل تعیین کننده مناسب بودن یک منطقه جهت کاشت خرما هستند.
از نظر طبقه بندی تاکسونومیک به شرح زیر می باشد:
|
گروه |
Spadiciflora |
|
راسته |
Palmea |
|
خانواده |
Palmaceae |
|
زیرخانواده |
Cory phyoideae |
|
قبیله |
Phoeniceae |
|
جنس |
Phoenix |
|
گونه |
Dactylifera |
|
|
|
اندامهای رویشی نخل خرما
ریشه
درخت خرما چون تک لپه است ریشه اصلی ندارد بلافاصله پس از آن که ریشه اولیه از بذر بیرون آمد ریشه ثانویه ظاهر میشود آنها خوشه های متراکمی تشکیل می دهند و در تمام طول قطرشان یکسان است تمام ریشه های خرما دارای کیسه های هوایی هستند که بعنوان اندام تنفسی عمل می کنند
درخت خرما تنه ای مستقیم و استوانه ای دارد و قطر آن در طول تنه یکسان است و تا محل تاج که برگها یکباره بصورت انبوه ظاهر می شوند تغییر نمی کند
برگ
بسته به رقم سن درخت و شرایط محیطی برگهای نخل ۶ـ۳ متر طول دارند در هرسال ۳۵ـ۱۰ برگ جدید ایجاد می شود که طول عمرشان ۷ـ۳ سال است
تعداد برگهای هر نخل معمولاً ۱۴۰ـ۳۰ عدد است
لیف
در قاعده برگ غلافی است که نخل را دربر می گیرد این غلاف شامل بافت سفید رابطی است که بر اثر دسته های آوندی منشعب می شود با رشد برگهای به سمت بالا بافت رابط تا حدود زیادی ناپدید می شود و دسته های آوندی خشکیده و قهوه ای رنگ به صورت نوار لیفی محکم و زبر در می آید که به لبه های جانبی قسمت زیرین و قاعده رگبرگ اصلی در برگها چسبیده و تنه را می پوشاند
خار
خارها در دو حاشیه بیرونی دمبرگ قرار دارند و تعداد آنها بسته به رقم بین ۶۰ـ۱۰ عدد متغیر است خارها می توانند بصورت منفرد و گروههای دوتایی یا سه تایی باشند تعداد و ترتیب قرار گرفتن آنها در طرفین رگبرگ اصلی در تشخیص ارقام خرما حائز اهمیت می باشند
برگچه
برگچه یا برگهای پرمانند سخت، نیزه ای شکل و از طول تا خورده اند به طور اریب به دمبرگ یا رگبرگ اصلی که طول و عرض آن در ارقام مختلف متغییر است متصل هستند نحوه قرار گرفتن برگچه ها بسته به واریته متفاوت هستند.
اندامهای زاینده
گریبانه (اسپات)
گریبانه ها یعنی پوششهایی که خوشه های گل را تا زمان رشد کامل در بر می گیرند بر روی نقطه رشد در زوایای شاخه ها بصورت جوانه ظاهر می شوند آنها از درون غلافهای لیفی که قاعده محور برگ را تشیکل می دهند ظاهر می شوند
گریبانه ها در ابتدا سبز رنگ و سپس قهوه ای میشوند گریبانه های نر از گریبانه های ماده معمولاً کوتاه تر و پهن تر هستند متوسط تعداد آنها در نخل ماده در حدود ۱۲ـ۶ و در نخل نر قدری بیشتر است
گل آذین(خوشه گل)
با شکافتن گریبانه یا اسپات گل آذین که سنبله مرکب است آشکار می شود و ساقه اصلی یا محور خوشه رویت می گردد رشد این محور ادامه یافته و در هنگام رشد کامل طول آن بسته به رقم گاهی تا ۲ متر یا بیشتر می رسد سنبلکها براق و طول آنها از ۱۰ سانتیمتر تا ۱ متر یا بیشتر متغیر است تعدادشان در هر خوشه گاهی تا ۱۵۰ عدد می رسد گلها کوچک، معمولاً زرد رنگ، سفت و چرمی، چسبیده به محور سنبلک و بی پایه اند و در انحنای سنبلک ایجاد می شوند
گلهای نر معطرند و از ۳ کاسبرگ، ۳ گلبرگ تخم مرغی ناقص و روپوش دار ، ۶ پرچم با محورهای کوتاه نوک تیز و برافراشته تشکیل شده اند
گلهای ماده ۳کاسبرگ دارند که بصورت کاسه کوچکی بنظر می آیند هر گل ماده دارای سه گلبرگ مدور فلسی، ۶ پرچم ناقص و سه پرچم آزاد با تخمکهای مستقیم و بی پایه و کلاله خمیده است در گلهای تلقیح شده معمولاً۲برچه نارس می ماند و تنها یکی به میوه تبدیل می شود.
برچه های نارس بصورت دواندام کوچک قهوه ای در کنار میوه تازه تشکیل شده باقی می مانند و پس از مدتی می رسند.
میوه
برحسب رقم و شرایط رشد، وزن میوه خرما بین ۲ الی ۶۰ گرم طول طول آن ۱۸ الی ۱۱۰ میلیمتر و عرض آن بین ۸ الی ۳۲ میلیمتر متغیر است از نظر رنگ میوه ارقام خرما متفاوت است ولی عمدتاً دو رنگ زرد و قهوه ای در اغلب ارقام دیده می شود از نظر جنس و میوه ارقام خرما به سه گروه نرم (تر) خشک و نیم خشک تقسیم می شود.
عمده ارقام خرما شامل ارقام تر(مضافتی، خاصویی، خنیزی، برحی، کبکاب) و ارقام خشک و نیمه خشک (پیارم، زاهدی، توری، مجول، دیری، شهابی) می باشد، البته نام گذاری ارقام بیشتر محلی بوده و بسته به مکان ممکن است یک رقم چند نام هم داشته باشد.
میوه های بذر دار تشکیل شده دارای مراحل رشد مختلفی با نامهای حبابوک، کیمری، خلال،رطب و تمر هستند.
حبابوک:
میوه کوچک، نابالغ و سبزرنگی که بعد از گرده افشانی تشکیل می شود را حبابوک گویند طول دوره حبابوک از ۱تا ۳ هفته بطول می انجامد
کمیری:
در این مرحله میوه رشد کرده و به رنگ سبز روشن در می آید این مرحله طولانی ترین مرحله رشد و نمو میوه می باشد.
خلال(خارک):
این مرحله معروف به مرحله تغییر رنگ است که در آن رنگ میوه از سبز به زرد یا زرد کمرنگ ، صورتی یا قرمز تغییر می یابد
رطب:
در مرحله رطب ، میوه ها کم و بیش شفاف شده و رنگ آنها از رنگ دوره خلال به رنگ قهوه ای یا نزدیک به سیاه تغییر می یابد این تغییر رنگ با نرم شدن بافت میوه نیز همراه است.
تمر:
آخرین مرحله رسیدگی میوه خرما را تمر می گویند در این مرحله میوه مقادیر فراوانی از رطوبت خود را از دست می دهد تا آنجا که در اثر افزایش نسبت قند به آب در میوه ، امکان تخمیر قندهای موجود در میوه به شدت کاهش یا کاملاً متوقف میشود.
هسته
برحسب رقم شرایط رشد دارای وزنی بین ۵/۰ تا ۴ گرم، طول ۱۲ تا ۳۶ میلی متر و عرض ۶ تا ۱۳ میلیمتر می باشد. هسته حالتی کشیده واز سمت شکم دارای یک شیار طولی است .
